Atjeh

Atjeh, de moderne Indonesische spelling is Aceh, is een provincie van het huidige Indonesië, en het ligt in het uiterste noorden van het eiland Sumatra. Het omvat het gebied dat van de zestiende tot de negentiende eeuw onderdeel vormde van het Sultanaat Atjeh. Aceh is bekend om zijn politieke onafhankelijkheid en sterke oppositie tegen buitenstaanders, inclusief de voormalige Nederlandse koloniale overheersing en de huidige Indonesische regering. Aceh heeft een oppervlakte van 55.000 km². Er wonen ruime 4,7 miljoen inwoners (census 2014), de hoofdstad is Banda Aceh in het uiterste noordwesten van het eiland en heeft 220.000 inwoners. Op 26 december 2004 is de stad en regio zeer zwaar getroffen door de tsunami en kostte aan bijna 170.000 mensen het leven.

Marco Polo bracht in 1292 vijf maanden door in Aceh. De Portugezen hadden in 1511 Aceh ontdekt. De eerste aanraking van de Nederlanders met Aceh had plaats op 21 juni 1599 toen Cornelis de Houtman met twee Zeeuwse schepen de rede aandeed. Hij zou hier sneuvelen en zijn broer Fredrik werd gevangen genomen. In 1601 werd een factorij toegestaan. Dan volgt een periode van 1610-1640 van grote economische bloei door de pepermonopolie. 

Nederlands grootste koloniale oorlog was de Atjeh-oorlog. Aceh, liggend aan de Straat van Malakka, was voor de Nederlanders van strategisch belang. Ook grensde het aan de koffieregio Deli. De aanleiding tot de Atjeh-oorlog lag in de uitwerking van het Sumatra-tractaat van 1824, waarin Nederland zich verplichtte reizigers langs Sumatra een veilige vaart te verzekeren, maar zich tevens verplicht had de vrije staat Aceh te respecteren. In 1871 werd tussen het Verenigd Koninkrijk en Nederland een nieuw Sumatra-verdrag gesloten, dat Nederland de vrije hand gaf in Aceh. Afgezien van het prestige was Aceh rijk aan landbouwgrond, waar pepers werden verbouwd. Doordat Aceh daarnaast de Straat Malakka beheerste en doordat de rol daarvan door de opening van het Suezkanaal steeds belangrijker was geworden, was er ook een strategische reden om zich met Aceh te bemoeien, want zeeroof door Acehers kwam veel voor. In 1873 en 1874 zijn twee expedities naar Aceh gestuurd om de sultan van Aceh om opheldering te eisen. Op 26 maart 1873 stuurde regeringscommissaris Nieuwenhuijzen, mede namens gouverneur-generaal Loudon, een oorlogsmanifest gericht aan de sultan van Aceh, van wie men vermoedde dat hij de macht in het land had. Op het Nederlandse ultimatum kwam niet de gewenste reactie. Daarop landde de eerste expeditie onder opperbevel van generaal-majoor Köhler op de kust van Aceh met als doel de tuchtiging van de bevolking om daarna een traktaat te kunnen sluiten. Het liep uit op een mislukking en Köhler werd gedood. Een tweede expeditie van 20 november 1873 tot 26 april 1874 was nodig. De kraton werd veroverd en de expeditie en de oorlog werd als beëindigd beschouwd en Aceh overwonnen. Echter het bleef onrustig in Aceh, de oorlog was niet voorbij. Pas in 1903 verklaarde Van Heutsz, die gouverneur van Aceh was geworden, dat de oorlog voorbij was. Sultan Mohammed Maoed had zich overgegeven. Echter pas na hem, onder luitenant-kolonel Van Daalen, werden de laatste guerrillagroepen verslagen en kwam er een einde aan de strijd in 1914.

Bronnen
-           Stichting Moluks Historisch Museum
-           Sumatra, Indonesië Reisbibliotheek, (1996) p.125-137.
-           P.A. van der Lith, A.J. Spaan en F. Fokkens, Encyclopaedie van Nederlandsch-Indië, deel 1 (1896-1905), p.49-68.
-           T.J. Bezemer, Beknopte Encyclopaedie van Nederlandsch-Indië (1921) p.19-23.
-           https://nl.wikipedia.org/wiki/Atjeh (14 oktober 2017)

Vernoemingen in Indische buurten (aantal keren)
Atjehstraat (11), Atjehweg (1), 1e Atjehstraat (1), 2e Atjehstraat (1), Eerste Atjehstraat (1), Tweede Atjehstraat (1). Totaal 16.