Valckenier, Adriaan

Adriaan Valckenier werd op 6 juni 1695 in Amsterdam geboren als zoon van mr. Pieter Ranst Valckenier en Eva Susanna Pellicorne. Adriaans vader was schepen en secretaris van Amsterdam en bewindhebber bij de VOC. Op negentienjarige leeftijd vertrok hij als onderkoopman in 1615 aan boord van de ‘Linschoten’ naar Batavia, waar hij op 21 juni aankwam. Hij doorliep een aantal rangen binnen de hierarchie, zoals koopman, opperkoopman, boekhouder-generaal, raad extra-ordinair, raad-ordinair en directeur-generaal in 1736. Toen gouverneur-generaal Patras in 1737 overleed, werd Valckenier door de raad op 3 mei 1737 tot opvolger gekozen. In 1738 maakte Valckenier ten aanzien van de koffiehandel geen beste beurt. Hij was bang dat overproductie dreigde en daarop adviseerde hij de Raad van Indië de helft van de koffieaanplant te vernietigen. Valckenier zag niet dat de vraag naar koffie in Europa sterk groeide, waardoor twee jaar later al niet meer aan de vraag voldaan kon worden van de bewindhebbers. Toen de heren inzagen dat het een maatregel van Valckenier was, hebben zij de tekorten verhaald op de directeur-generaal en Valckenier. Zij moesten de schade, beraamd op 168.493 gulden uit eigen middelen betalen. Er was constant spanning tussen de vraag uit Europa en het aanbod met als gevolg dat de pakhuizen in Batavia soms overvol raakten. Uiteindelijk werden dwangmaatregelen toegepast door aan de levering van koffie uit Java te koppelen dat de Javaanse boeren ook een bepaalde hoeveelheid peper moesten leveren. Het zorgde voor toenemende problemen die pas onder landvoogd Mossel (van 1756 tot 1761) tot een oplossing zouden komen.

Valckenier kreeg ook te maken met de Chinezenopstand. De bevolking van Batavia bestond rond 1740 voor ongeveer twintig procent uit Chinezen. Zij leverden een grote bijdrage aan de bouw van huizen en stadsmuren van Batavia. Buiten de stad vonden zij werk op de suikerplantages. De verhouding van de Chinese bevolkingsgroep tot het Nederlands gezag was wisselend. Door de stagnerende suikerexport vanaf 1725 liep de werkgelegenheid van de Chinezen terug. Chinese jonken zetten grote aantallen Chinezen illegaal aan land, waardoor deze groep bleef groeien, maar de werkgelegenheid bleef dalen. Als gevolg van de economische malaise kwamen de radeloze Chinezen buiten de muren van Batavia in opstand.
Op 26 september 1740 waarschuwde Valckenier de Chinezen binnen de muren om waakzaam te zijn. Het duurde tot 5 oktober voor de dreigende opstand serieus werd genomen. Er volgden aanvallen van grote groepen Chinezen. Het leidde tot een afschuwelijke slachting onder de Chinese bevolkingsgroep. In de Raad van Indië was onenigheid, waarbij Valckenier de toekomstige landvoogd Van Imhoff de schuld gaf voor de onlusten. Deze laatste werd gearresteerd en samen met andere raden naar Nederland gestuurd om daar berecht te worden. 
Adriaan Valckenier bleef achter in Batavia met een verdeelde en onmachtige Raad van Indië. Hij verzocht om ontslag en dat verkreeg hij per 6 november 1741.Diezelfde dag vertrok hij als admiraal van de retourvloot naar Nederland. Op 25 januari 1742 kwam hij aan op de Kaap, waar hij op last van de Heeren XVII direct werd gearresteerd. Na zeven maanden werd hij naar Batavia gezonden. Na negen-en-een-half jaar voorarrest stierf hij in de kerker op 20 juni 1751. Valckenier trouwde in 1715 met Johanna Alida Tolling, die veertien jaar later stierf. Hij hertrouwde in 1730 met Sussana Christina Massis.

Bronnen
-           J. Bezemer, Beknopte Encyclopaedie van Nederlandsch-Indië (1921), p.584.
-           Joh. F. Snelleman, Encyclopaedie van Nederlandsch-Indië, deel 4 (1896-1905), p.492-493.
-           L.P. van Putten, Ambitie en Onvermogen, gouverneurs-generaal van Nederlands-Indië 1610-1796 (Rotterdam 2002), p.150-153.
-           P.C. Molhuysen, P.J. Blok en Fr. K.H. Kossmann, Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek, deel 7 (Leiden 1927), p.1219-1221.
-           https://nl.wikipedia.org/wiki/Adriaan_Valckenier (8-12-2017)

Vernoemingen in Indische buurten (aantal keren)
Valckenierstraat (1)