Ook in 2019 heeft totok Belanda, Jan van der Kloes (Banka, 1939) dagblad Trouw weer doorgenomen en alle artikelen die gaan over Indonesië, en Nederlands-Indie, gelezen, verzameld en samengevat. Verkiezingen, aardbevingen, strijd in West-Papua, bosbranden, staatsbezoeken of het dekolonisatieoorlog-onderzoek, Jan knipte het uit en plakte dit in zijn mappen. Uiteraard danken wij Jan hier heel hartelijk voor. Het is verbazingwekkend hoe veel en hoe divers de artikelen zijn. 

Op de volgende pagina's leest u chronologisch:
-  de kop van het artikel (de auteur) en
-  de hoogtepunten uit het artikel kort samengevat.

 JAAROVERZICHT 2019 - INDONESIË IN DAGBLAD TROUW (auteur)

Gelezen, samengevat en samengesteld door Jan van der Kloes. Uitgewerkt door Dick Rozing

12-1     De zendeling Pieter ten Kate, ofwel Gods pionier op Celebes (Jacqueline Maris)

Begin 1900 werden de opstandige bewoners van de hoogvlaktes van Midden Celebes met harde hand onder Hollands gezag gebracht. Daarna konden zendelingen aan de sla, onder wie Pieter ten Kate. Een reis in zijn voetsporen naar het dorp waar hij honderden mensen wist te bekeren

4-4       Wandelen door slavernijverleden (Sybilla Claus)

De stadswandelingen in de nieuwe Gids Slavernijverleden Nederland laten de duistere kant van onze geschiedenis zien. Ook in Delft is veel te ontdekken.

5-4       De Arkhan Babu Rahman moskee in Palu staat met zijn voeten in het water.

Het is een van de drie moskeeën op het Indonesische eiland Sulawesi die werden getroffen door de aardbeving en tsunami op 28 september 2018.

6-4       ‘Blanda’ voelt zich thuis in Molukse wijk (Barbara Vollenbregt)

In een Molukse wijk in Maastricht werd deze week een leegstaand huis beklad nadat niet-Molukse kandidaten het bezichtigden. In het Gelderse Vaassen is de geschiedenis nog roeriger geweest. Toch wonen Molukkers en andere Vaassenaren nu zonder problemen naast elkaar.

17-4     Pragmatische hervormer Jokowi maakt goede kans weer gekozen te worden (Edwin Mooibroek)

Verkiezingen. Zittend president Joko Widodo – ‘Jokowi’ in de volksmond – doet het goed in de peilingen voor de stembusgang van vandaag in Indonesië. Dankzij zijn inzet op armoedebestrijdingen economische hervormingen en een last-minute pelgrimage naar Saudi-Arabië. Toch lopen veel jongeren niet (meer) met hem weg.

Desinformatie. Indonesië gaat woensdag naar de stembus om te kiezen tussen zittend president Joko Widodo en uitdager Prawobo. In de campagne worden de kiezers overspoeld door nepnieuws. Gaat dat een bepaalde rol spelen?

18-4     Gematigde Jokowi wint verkiezingen (Arjen van der Ziel)

Het ging vooral om de economie en het geloof bij de verkiezingen in Indonesië. Vroomheid wordt steeds belangrijker.

18-4     Zeldzaam dier. Zo fijn is het net tussen de oliepalmen (Anne Broeksma en Alexis de Roode)

Het regenwoud maakt steeds vaker plaats voor palmolieplantages. In de nieuwe omgeving kan het schubdier goed aarden. Maar het beest is er ook extra kwetsbaar. 

19-4     Intolerantie in Indonesië rukt op (leden van de hoofdredactie)

Nepnieuws was vooral gericht op het opjutten van intolerante religieuze en etnische sentimenten

30-4     Indonesië zoekt nieuwe hoofdstad (ANP)

30-4     Stemmen tellen in Indonesië eist levens ((redactie buitenland)

Bij de verkiezingen in Indonesië zijn meer dan 300 doden gevallen. Niet alleen door ongeregeldheden maar ook door werkdruk.

1-5       Metro moet Jakarta uit de knoop helpen (Edwin Mooibroek)

Chaos. Het verkeer in megastad Jakarta is hopeloos vastgelopen. De nieuwe metro moet de inwoners gaan helpen. Maar willen ze dat?

3-5       Getuigenissen Indië verdienen ook duiding Eveline Buckheim, project Getuigen en Tijdgenoten, Amsterdam

In het onderzoeksprogramma ‘Onafhankelijkheid, dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië 1945-1950’ houdt het project zich speciaal bezig met het verzamelen van verhalen van getuigen en tijdgenoten. Uit deze ecodocumenten klinkt een breed scala aan ervaringen. Minstens zo belangrijk is het daarna in bredere context plaatsen van al onze getuigenissen.

23-5     Doden in Jakarta na verkiezingsuitslag (Arjen van der Ziel)

Aanhangers van de verliezend presidentskandidaat oud-generaal Prabowo Subianto, steken auto’s in brand en bestormen het verkiezingskantoor. In twee dagen van protest vielen er zeker zes doden en tweehonderd gewonden.

6-6       Veryupping slaat toe, maar Lombok blijft zorgenkindje. De twee gezichten van de Indische wijk Lombok (Gidi Pols)

Op het raam van de woning staat ‘verkocht’, net als bij woningen elders in Lombok. De huizen in deze wijk vliegen weg. Aan de andere kant zijn er de berichten over criminaliteit aan de orde van de dag. De rijkere tweeverdieners vinden de wijk gezellig en dichtbij het centrum en het station, maar tegelijkertijd neemt de ondermijnende criminaliteit toe.

15-6     Voorkom herhaling door (h)erkenning (Eduard Steinmetz, bestuurskundige en publicist over Nederlands-Indië)

Een volk leert het meest van zijn schaduwkanten, aldus Eduard Steinmetz. Nederland kan daarom niet om 400 jaar geschiedenis met Indonesië heen. Nog steeds beperkt onderzoek zich vooral tot excessen tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog 1945-1949, waarbij overigens 106.000 doden vielen.

15-6     Koloniaal heden en koloniaal verleden (Trouw letter en geest, auteurs Piet Emmer en Henk den Heijer)

Etiquette voor historici: mijd tendentieuze taal, laat niet uit effectbejag feiten weg en discrimineer niet. Zo kunnen we het debat over het koloniaal verleden zindelijk voeren. Academisch gevormde activisten met hun morele verontwaardiging over het koloniaal verleden krijgen steeds meer invloed op het gematigde midden dat staat voor nuance en tolerantie. Hun bestrijding van het koloniaal kwaad begint meestal op Twitter, sijpelt vervolgens door naar de media en landt uiteindelijk on publicaties, museaal beleid en in protesten tegen straatnamen en standbeelden die getuigen van een zwart verleden.

20-6     Wie zijn de daders en wie de slachtoffers? (Harriët Salm)

Geschiedenis. De uitkomsten van het grote onderzoek naar dekolonisatie van Nederlands-Indië komen pas najaar 2021 naar buiten. Maar de spanning loopt al op. Vorige week uitte de Federatie Indische Nederlanders haar zorgen over het onderzoek en zij is niet de enige. De kritiek komt uit ver uiteenliggende hoeken. Wat zijn die zorgen? En wat valt van het onderzoek te verwachten? Harriët Salm interviewde drie personen: Hans Moll, voorzitter van de Federatie Indische Nederlanders. Quote: ‘Te weinig aandacht voor misdaden tegen Indische Nederlanders’. Jeffrey Pondaag, voorzitter van de stichting Comité Nederlandse Ereschulden. Quote: ‘Nederland heeft bloed aan de handen, erken dat’ en Frank van Vree, directeur van het Niod. Quote: ‘Er komt straks niet een finaal waar verhaal’.

28-6     Het is meer dan 70 jaar geleden, en nu willen ze gerechtigheid (Harriët Salm)

De vaders van Andi Monji en van Talle uit Indonesië werden in 1947 door Nederlandse militairen om het leven gebracht. De kinderen eisen gerechtigheid en schadevergoeding. Daarom zijn ze nu in Den Haag.

28-6     Nationaal museum voor Indië raakt open zenuw (Else Tilman)

Nationaal museum Sophiahof is geopend. Het laat de Indisch-Nederlandse geschiedenis zien. Dat gaat niet zonder wrok en pijn. Het Haagse museum wil het Nederlands-Indische erfgoed en de culturele diversiteit van de Indische gemeenschap verbeelden. Het doel: een plek voor ontmoeting, educatie en culturele uitwisseling.

29-6     Daders in Indonesië waren ook slachtoffer (Tienke Kein, lezer te Amstelveen)

We zijn geneigd slachtoffers en daders als aparte categorieën te beschouwen. Dat klopt vaak niet. Direct na de Japanse capitulatie in 1945 sloegen de opgejutte jonge Indonesiërs toe. Ook zij waren op hun beurt slachtoffer van de haatindoctrinatie van de Japanners. Nederland heeft grote fouten gemaakt door niet op tijd het koloniaal systeem los te willen laten. De militairen die later naar ‘Nederlands-Indië’ werden gestuurd, kwamen in een onvoorstelbare baaierd van haat terecht, waar de achterban in Nederland geen idee van had en heeft. Ook zij zijn slachtoffer te noemen: van een falend Nederlands beleid.

1-7       De slaafgemaakten die een landgoed erfden op West-Java (Else Tilman)

Landbouwkolonie. Een VOC-koopman [Cornelis Chastelein] laat zijn landgoed na aan de tot slaaf gemaakten die voor hem werkten. Dit is in 1714 het begin van de Depok-gemeenschap. Een unieke geschiedenis volgt. Drie interviews met volwassen kinderen van naar Nederland geëmigreerde Depokkers als gevolg van de Bersiap-periode. Benno Gabriel (65), Maud de Bruin (830 en Peggy Vermunt-Loen (65). In het Westfries Museum in Hoorn was te zien tot 6 oktober.

18-7     Indonesië wil nieuwe hoofdstad (Arjen van der Ziel)

Verhuizing. Vele geloven het nog maar half, maar de Indonesische regering wil de hoofdstad verplaatsen van Jakarta naar Elders. Is het een briljante oplossing voor de vele problemen van de uit zijn voegen barstende Indonesische hoofdstad Jakarta? Of is dit het zoveelste verkwistende onzinplan waar niks van terechtkomt? President Joko Widodo twitterde burgers mee te denken. Officieel zijn er nog geen concrete plekken, maar meerdere plaatsen op het eiland Kalimantan zijn in de race.

20-7     Als eerste Molukkers van houten barakken naar stenen huizen (Karin Sitalsing)

KNIL-militairen. Appingedam viert feest: Nederlands eerste Molukse wijk bestaat zestig jaar. Het feest heeft een droevig randje, want met de wijk verdween terugkeer naar de Molukken achter de horizon.

21-8     In vier sprongen van het boerenland naar je winkelmand (Hans Nauta)

Voedseldata. Nootmuskaat van specerijenproducent Verstegen is met ‘blockchain’ te herleiden tot de kleine boeren in Indonesië. Klanten kunnen zien of die eerlijk zijn betaald. Het familiebedrijf Verstegen, opgericht in 1886, voelt zich door de lange historie verbonden met Indonesië.

22-8     Jan Ruff-O’Herne 1923-2019 (Petra Vissers)

De vrouw die de ‘troostmeisjes’ van alle oorlogen een stem gaf. Mensenrechtenactiviste Jan Ruff-O’Herne, geboren in Bandoeng, werd bekend door haar getuigenis over verkrachtingen door Japanse militairen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het zou vijftig jaar duren voor ze haar zwijgen doorbrak, als eerste Europese vrouw. Ze overleed op 96-jarige leeftijd in het Australische Adelaide.

23-8     Indonesië sluit internet in Papua af (Seije Slager)

Volgens de Indonesische minister van Communicatie is het om de bevolking te beschermen tegen ‘provocatieve’ boodschappen die rassenhaat naar boven halen. Waarschijnlijk wil Indonesië vooral zichzelf beschermen tegen beelden die de afgelopen dagen op sociale media verschenen uit Papua: in verschillende steden gingen betogers de straat op met het symbool van Papua-onafhankelijkheid; de vlag met de morgenster.

27-8     Nieuwe hoofdstad van Indonesië (ANP/RTR)

De nieuwe Indonesische hoofdstad komt in de provincie Oost-Kalimantan in het Indonesische deel van het eiland Borneo. Dit besloot president Joko Widodo. De nieuwe hoofdstad komt tussen de steden Samarinda en Balikpapan.

29-8     Oost-Timor eerst journalist Minka Nijhuis

Freelance journaliste Minka Nijhuis krijgt de Orde van Oost-Timor, een hoge onderscheiding in het Zuidoost-Aziatische landje. Nijhuis, die jaren voor Trouw werkte, ontvangt de onderscheiding samen met drie andere Nederlanders voor werk in de aanloop naar het onafhankelijkheidsreferendum in Oost-Timor in 1999. De ex-kolonie van Portugal worstelde zich toen los van Indonesië.

29-8     West-Papua vreest harde hand Jakarta (Seije Slager)

Protest. Nadat Indonesië het internet afsloot en extra veiligheidstroepen naar West-Papua stuurde, komen er nu berichten over dodelijke confrontaties tussen politie en demonstranten uit het gebied.

30-8     West-Papua. Weer nieuwe betogingen gemeld (ANP)

Opnieuw zijn demonstranten de straat opgegaan in de Indonesische provincie Papua. De betogers roepen op tot onafhankelijkheid en eisen een einde aan de discriminatie van hun bevolkingsgroep.

Veel Papoea’s voelen zich behandeld als tweederangsburgers.

31-8     Het gaat om de emoties die er achter liggen (Eveline Buchheim van het Niod)

In het grote Indië-onderzoek worden interviews afgenomen. ‘We willen de stem laten horen van mensen die deze periode meemaakten’, deelproject Getuigen & Tijdgenoten.

31-8     Zeeconflict om olie bijgelegd (Hans Nauta)

Zeegrens. Australië en Oost-Timor halen de banden aan na een spionageschandaal en een olieconflict. De geheim agent die de zaak onthulde, wordt nog altijd vervolgd. De Timor Zee tussen beide landen zit vol rijkdommen. Zo wordt de olie- en gasvoorraad in het Greater Sunrise-veld op een waarde geschat van 50 miljard Amerikaanse dollars. Oost-Timor krijgt daar voortaan een groter aandeel in dan voorheen.

4-9       Erfgoed van de Nederlandse zending (Thomas Jak)

Expositie. De tentoonstelling ‘Molukse kerk in de polder’ in Breda toont de geschiedenis van de kerk in de Molukken en Nederland. ‘Je kunt de subsidie voor dit soort initiatieven wel zien aks een goedmakertje’.

9-9       Papoea’s willen vrij zijn van Indonesië (Seije Slager)

Demonstraties. Nederland plantte ooit, een beetje per ongeluk, de zaadjes van nationalisme in West-Papua, Indonesische repressie deed de rest. Maar de kansen op onafhankelijkheid lijken klein. Indonesië maakte in 2001 aan alle illusies een einde met de liquidatie van onafhankelijkheidsleider Theys Eluay. Mensenrechtenorganisaties als Amnesty documenteerden de afgelopen twee decennia een patroon van buitenwettelijke afrekeningen, die nooit worden opgelost. In de grote steden van West-Papua, zijn door transmigratie de etnische Papoea’s al verre in de minderheid.

12-9     Bacharuddin Jusuf Habibie 1936-2019. De luchtvaartingenieur die Indonesië hervormde (Arjen van der Ziel)

Na in Duitsland te hebben gewerkt werd hij in 1978 minister van onderzoek en technologie. Dat hij het uiteindelijk tot president schopte, kwam door een verwoestende economische crisis en een hevige opstand van studenten. Toen de druk op generaal Soeharto te groot werd, schoof hij de a-politieke technocraat naar voren als opvolger. Hij haalde het hele land overhoop en hervormde het van a tot z.

17-9     Arrestaties om grote bosbranden (ANP)

De Indonesische politie heeft bijna tweehonderd mensen opgepakt vanwege de enorme bosbranden in het land. Ook hebben de autoriteiten duizenden mensen ingezet om het vuur te bestrijden op de eilanden Sumatra en Borneo.

18-9     Minderjarige mag niet meer trouwen (ANP)

Het Indonesisch parlement heeft de minimumleeftijd waarop meisjes kunnen trouwen opgetrokken. Vrouwen moeten nu ten minste negentien jaar oud zijn, dat was tot nu toe zestien, of zelfs nog jonger.

20-9     Wij Papoea’s missen alleen de vrijheid (Raki Ap, Free West Papua Campaign)

1,8 miljoen Papoea’s, zeventig procent van de bevolking hebben een petitie ondertekend waarin gevraagd wordt om een nieuw referendum over zelfbeschikking. Het is triest dat anno 2019, wetenschappers, milieuorganisaties en ngo’s de grondoorzaken niet benoemen van alle ellende in West-Papua. Die ligt in de bezetting van West-Papua door Indonesië, de marginalisatie van de inheemse Papoea’s, verbod van internationale media en de vele mensenrechtenschendingen en straffeloosheid. Volgens ngo’s heeft dit alles geleid tot 500.000 slachtoffers sinds de overdracht door Nederland aan Indonesië. Dit aantal is eenderde van de Papua-bevolking.

24-9     Doden en gewonden bij nieuwe onlusten in Papua

Een legerwoordvoerder meldt dat er op 23 september zeker 20 mensen omkwamen en 65 anderen gewond raakten in de stad Wamena.

25-9     Alles in Jambi kleurt vreemd bloedrood (Jarron Kamphorst)

De bosbranden op Sumatra veroorzaken een zeldzaam natuurfenomeen: het zonlicht kleurt bloedrood. Het is een jaarlijks terugkerend verschijnsel, waar tijdens het droge seizoen van mei tot oktober grote stukken jungle in vlammen opgaan. Naar schatting 150.000 mensen moesten al naar het ziekenhuis met ademhalingsproblemen veroorzaakt door smog. Ook blijven vliegtuigen veelvuldig aan de grond en zijn duizenden scholen op Sumatra en Borneo uit voorzorg gesloten.

27-9     Branden aan de horizon? Nee, een vulkaan in Indië. (Deja vu. Paul van der Steen)

Het doet denken aan de maanden, zelfs jaren na de uitbarsting van de in de zeestraat tussen Java en Sumatra gelegen Krakatau in augustus 1883. Die enorme eruptie zorgde nog heel lang voor rode luchten.

30-9     Dodental aardbeving Molukken loopt op

Op donderdag werden de eilanden in het oosten van Indonesië getroffen door een aardbeving met een kracht van 6,5 op de schaal van Richter. Het aantal doden is inmiddels opgelopen tot dertig en 156 gewonden. DE autoriteiten hebben noodtenten en gaarkeuken geopend voor mensen die nog niet naar huis terug kunnen. Zo’n 200.000 mensen zijn in de noodopvang ondergebracht.

2-10     Hof: Geen verjaring koloniale misdaden (Harriët Salm)

Rechter. Misdaden van Nederlandse militairen in de koloniale oorlog kunnen niet verjaren, zegt het hof. Slachtofferleed evenmin. Advocate Zegveld zegt ruim tien Indonesische cliënten te hebben die naar deze uitspraak uitkeken. Zij zetten hun rechtszaken voort en eisen een schadevergoeding.

3-10     Noord-Jakarta en zijn bewoners vrezen wederom een overstroming van hun woonwijken en de schade die deze jaarlijks terugkerende zondvloed veroorzaakt.

4-10     Nederland moet zich inzetten voor vrij Papua (Maarten van der Schaft, voormalig medewerker Aziatische Ontwikkelingsbank)

Dekolonisatie. Papua past niet goed bij Indonesië en heeft genoeg in huis voor autonomie, betoogt Maarten van der Schaft. In 1962 werd Nederlands-Nieuw-Guinea overgedragen aan Indonesië. Van meet af aan was duidelijk dat Nieuw-Guinea zowel etnisch, demografisch als wat betreft flora en fauna totaal niet bij Indonesië paste. Papoea leiders spraken zich er al vroeg tegen uit.

8-10     Rutte in Indonesische kleuren (ANP)

Bij zijn bezoek aan Indonesië werd premier Mark Rutte gisteren in een traditioneel kleurrijk Indonesisch shirt gehesen onder goedkeurend oog van president Joko Widodo. Dit keer waren er ontmoetingen met lokale organisaties en het Nederlandse bedrijfsleven.

10-10   Staat moet niet wegduiken in zaken over geweld in Nederlands-Indië (Tineke Bennema, historicus)

De Staat moet zich niet steeds beroepen op de verjaring van oorlogsmisdaden. De eerste zaak betrof het dorp Rawagede op Java in 2011, in de tweede in 2013 eisen weduwen en kinderen van geëxecuteerden mannen uit Zuid-Sulawesi genoegdoening.

24-10   Kabinetspost voor omstreden generaal (ANP)

President Joko Widodo heeft zijn politieke aartsrivaal, een omstreden oud-generaal benoemd tot minister van defensie. De 68-jarige Prabowo Subianto verloor eerder dit jaar de verkiezingen van Widodo.

4-11     Verzetsmensen uit Indië vergeten in geschiedschrijving (Harriët Salm)

Miskend. Journalist Herman Keppy verzamelde tientallen voorbeelden van de Nederlandse verzetsstrijders met wortels in Indië. Zo vertelt hij in zijn boek ‘Zijn jullie kerels of lafaards? De Indische en Indonesische strijd tegen de nazi’s 1940’45.’

9-11     De thermostaat staat in Indonesië (Bas den Hond)

Geologie. De aarde zou door spuwende vulkanen droogkoken, als zij geen koelmechanisme had. Haar geheim zit in de gesteenten die naar boven komen als continenten botsen.

21-11   Openhartige verhalen over Nederlandse acties in ‘de Oost’

De documentaireserie ‘Onze Jongens op Java’ van Coen Verbraak is vanaf vanavond vier weken lang te zien bij BNNVara op NPO2.

25-11   Laatste Sumatraanse neushoorn in Maleise dood

Het 25-jarige vrouwtje stierf op het Maleise deel van Borneo. In 2017 werd de iets grotere Javaanse neushoorn in Maleise officieel uitgestorven verklaard.

26-11   Afscheid van Papua. 56 tropenjaren van Pater Frans Lieshout (Arjen van der Ziel in de Verdieping)

Verknocht aan het opstandige Papua. Missionaris Pater Frans Lieshout kwam als twintiger terecht tussen de stammenoorlogen in Papua. Hij ervoer de repressie en de zucht naar onafhankelijkheid. ’De Indonesiërs kwamen als rovers binnen.’

3-12     Leemte in kennis over strijd in Indië (Hans Moll namens Federatie Indische Nederlanders)

Historie. Echt kennisnemen van hoe het ter plekke was in Nederlands Oost-Indië ten tijde van ‘Onze Jongens’ is er nog steeds niet bij, betreurt Hans Moll. De kennisleemte is en affront voor de slachtoffers, blank en bruin. Het is gemakkelijker de zwarte piet uitsluitend toe te spelen aan de Nederlandse deelnemers aan dit conflict.

4-12     ‘Nederland is in Indonesië niet meer belangrijk’ (Harriët Salm)

Kolonie. Interview Koning Willem-Alexander en Koning Maxima brengen in maart een staatsbezoek aan Indonesië. Onderzoeker Fridus Steijlen verwacht anders dan de vorige keren geen grote ophef.