Enschede

Nederlands-Indië van levensbelang voor de textielindustrie

Door Ab Gellekink en Dick Rozing

Enschede mag dan wel qua aantal inwoners de elfde gemeente van Nederland zijn, in de ranglijst van gemeenten met de meeste Oost- en West-Indische straatnamen staat Enschede op de vijfde  plaats.

Maar liefst 58 Oost-Indische en 5 West-Indische straten zijn er in Enschede. De eerste officieuze verwijzing naar de archipel dateert van eind negentiende eeuw. Op de plek waar het huidige stationsplein is, werd al in de periode 1868-1869 een park aangelegd. Het park raakte in de volksmond bekend onder de naam ‘Atjehpark’. Het park is door de komst van het huidige station in 1951 in zijn geheel verdwenen. De eerste officiële verwijzingen dateren van 4 juni 1903. Toen stemde de gemeenteraad in met de namen Javastraat en Lombokstraat. Dat gekozen werd voor de namen Java en Lombok - en eerder voor de officieuze naam Atjeh - was niet zo verwonderlijk. Java was onder de Nederlandse bevolking verreweg de bekendste naam, omdat de gehele archipel van daaruit (in casu vanuit de hoofdstad Batavia) werd bestuurd. Atjeh en Lombok hadden naam gemaakt vanwege ‘glorieuze overwinningen’ die het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) aldaar had behaald op de inheemse vorsten en hun rebellen onder de bevolking. Deze oorlogshandelingen werden destijds heel verhullend ‘expedities’ genoemd.

Willem Wilmink uit de Javastraat

De bekende dichter, schrijver en zanger Willem Wilmink is in de Javastraat geboren, maar er ook gestorven (1936-2003). In zijn dichtbundel Javastraat (1993) staan vele gedichten die over zijn jeugd in de Javastraat gaan.

Javastraat

Na zoveel jaren dit vertrouwd geluid:

Het speelkwartier. De kinderen stromen uit

Over het plein. Hun roepen en gelach

Legt weer een bries van jeugd over de dag.

Dan gaat de bel. Is dat dezelfde bel

Als die mij wekte uit mijn boeiend spel?

Op naar de aardrijkskunde en de breuk,

Of deling met een rest: die zijn nooit leuk.

De straat is stil en in zichzelf gekeerd

Uit eerbied voor wat binnen wordt geleerd.

Het Getfert
In 1909 kwam in het Getfert, rond de Wooldriksweg en de Kuipersdijk, het eerste wijkje tot stand dat de aanduiding ‘Indische buurt’ wettigde. De gemeenteraad ging op 14 juli 1909 akkoord met de namen Atjehstraat (voorheen Wooldriksdwarsweg), Bankastraat, Billitonstraat, Madoerastraat, Soendastraat en Sumatrastraat. Er was ook sprake van een Riouwstraat, maar er was een raadslid die bezwaar maakte, omdat het woord ‘Riouw’ voor vele burgers zeer vreemd zal klinken en er zelfs  raadsleden zijn, die niet weten dat ook dit de naam is van een Indisch eiland.’ In 1912 toverde de burgemeester twee nieuwe namen uit de omgeving van Sumatra uit de hoge hoed; Medan- en Delistraat. Weliswaar geen eilanden, maar wel in relatie tot Sumatra.  In 1925 werd deze voorwaarde verlaten en ontstonden de Borneo- en Celebesstraat.

Hogeland-Noord
De wens om nog meer straten naar ‘ons Indië’ te vernoemen bleef bestaan. In september 1928 kwamen er maar liefst elf namen bij. De keuze viel op twee eilandengroepen: de Molukken en de Kleine Soenda-eilanden. De elf nieuwe straten werden gesitueerd in het noordelijk deel van het Hogeland. Ruim een jaar later - op 20 november 1929 - volgden nog vijf namen in dezelfde wijk en kwamen straatnamen in relatie tot Java meer in beeld. Daarmee was de tweede Indische buurt (of zo men wil de tweede fase van de Indische buurt) voltooid.

Hogeland-Zuid
Er zou eind 1931 nog een derde Indische buurt (of zo men wil een derde fase van de Indische buurt) ontstaan. 

Het artikel voor het boek Onze Indische buurten is uitgebreider. Volg onze website en de Facebookpagina Indische buurten voor de verschijningsdatum.

Indische sporen via de textielindustrie en de Twentsche Bank

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/enschede#sigProId40a6433162

Historische foto's Het Getfert

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/enschede#sigProId343824e2ac

Hedendaagse foto's Het Getfert

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/enschede#sigProIde77933e65b

Historische foto's Hogeland-Noord

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/enschede#sigProId59395c0362

Hedendaagse foto's Hogeland-Noord

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/enschede#sigProIda3c9652736

Historische foto's Hogeland-Zuid

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/enschede#sigProId2686fb2e68

Hedendaagse foto's Hogeland-Zuid

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/enschede#sigProId8c42ed2902

Historische foto's Tubantia, West-Indische buurt

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/enschede#sigProId6983e56bc9

Hedendaagse foto's Tubantia, West-Indische buurt

De fotograaf moet nog op pad. Even geduld.