Zaanstad

Indische buurt Wormerveer door bloeiende rijstindustrie

Door Sander Wegereef en Joost van den Ham

Wormerveer vormde van 1811 tot 1974 een zelfstandige gemeente samen met het buurtschap Westknollendam. Voor 1811 behoorde het samen met Krommenie, Krommeniedijk, Zaandijk, Koog aan de Zaan en Westzaandam tot de Banne Westzaan; per 1 januari 1974 ging het dorp op in de nieuwe gemeente Zaanstad.  Als gemeenschap ontstond Wormerveer in de veertiende eeuw rond het strategische voetveer over de rivier de  Zaan naar het oude dorp Wormer dat een belangrijke schakel vormde in het middeleeuws reizigersverkeer. Het gehucht stond toen bekend als 't Saen en ging pas veel later Wormerveer heten, naar het veer naar Wormer.

[...]

Na de Eerste Wereldoorlog vond het pellen van de rijst steeds meer plaats in het land van herkomst. Zo schakelde de ‘Koninklijke Pellerij Mercurius’ van de gebroeders Laan over op de fabricage van kant en klare producten zoals de bekende ‘Lassie Toverrijst’. Dit product wordt nu nog altijd op deze locatie geproduceerd. Van de naastgelegen firma Bloemendaal en Laan zijn  gebouwen als de stoompellerijen Hollandia I en II (1877/1913) en de rijstpakhuizen Batavia (1894), Bassein (1898), Saigon (1898) en Java (1907) aan de Veerdijk zijn bewaard gebleven al hebben een groot deel van de panden een andere functie gekregen in de loop der jaren. De voormalige houten pakhuizen ‘Bassein’ en ‘Rangoon’ zijn in een grote brand verwoest. De kenmerkende bouwstijl van eind negentiende en begin twintigste eeuw bepaald het beeld aan de ‘Zaanwand’ en toont deze bloeiperiode van de industrie. De namen van de pakhuizen verwijzen naar de plek waar de rijst vandaan kwam en de pellerij is vernoemd naar de plek waar de rijst verwerkt werd.

[...]

Straatnaamgeving 
In december 1907 berichtte Stam het gemeentebestuur dat de straat achter de Warmoesstraat gereed was en verzocht het gemeentebestuur de straat in beheer over te nemen. B&W stelde in de raadsvergadering van 27 december 1907 voor om de straat te vernoemen naar Dirk Laan (1843-1905). Laan was afkomstig uit een vooraanstaande doopsgezinde familie. Hij was Wormerveerse fabrikant van rijstmeel en oliën bij zijn bedrijf Wessanen en Laan. Daarnaast was hij acht jaar lang liberaal Eerste Kamerlid.  Zijn weduwe Anna Maria Sophia van Troostenburg-de Bruijn maakte echter bezwaar tegen de komst van een “Dirk Laanstraat”.  De exacte reden hiervoor is niet bekend. De burgemeester stelde voor om de straat dan maar de naam “Nieuwe Uitleg” mee te geven, als verwijzing naar de uitbreiding van de gemeente (en wellicht een knipoog naar de Nieuwe Uitleg van de grachtengordel in Amsterdam die onder diezelfde naam bekend staat). Wethouder Busch kwam vervolgens met de suggestie “Javastraat” en bracht dit in verband met de plaatselijke bloeiende rijstindustrie.

Bovenstaande zijn drie korte fragmenten uit het artikel dat Sander en Joost hebben geschreven voor het boek Onze Indische buurten. Volg deze website of onze Facebookpagina Indische buurten voor de verschijningsdatum van het boek.

Historische foto's 

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/zaanstad#sigProId3744a2020c

Hedendaagse foto's 

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/zaanstad#sigProId09a3b89b2f

Hedendaagse foto's Wormer met de fabrieken aan de Veerdijk, waaronder Hollandia en Batavia

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/zaanstad#sigProId7993624951

Tentoonstelling HV Wormerveer over o.a. Indische buurt (23-26 maart 2017)

Samenstelling Loes van Horssen

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/zaanstad#sigProId28631304fc

ZaanTV was donderdag aanwezig bij de tentoonstelling van de Historische Vereniging Wormerveer, die haar 15-jarige jubileum. In de tentoonstelling wordt aandacht besteed aan de historie van Wormerveer-Zuid. Klik op de volgende url en u ziet de rapportage:

http://www.rtvzaanstreek.nl/tentoonstelling-wormerveer-zuid/tv/programma?XVbnRw60jRBTC9lUwGaw9w==