Vught

Woonoord onderdeel van oorlogserfgoed

Door Sylvia Pessireron en Joaniek Vreeswijk

Kamp Lunetten
Wie had ooit verwacht dat een deel van het voormalig concentratiekamp Vught in vrijwel originele staat zou worden herbouwd tot een vaste woonplek?

Zeker niet de Molukkers die in 1951 daar tijdelijk werden ondergebracht. Na een verbeten strijd om het behoud van het woonoord lijkt hun domicilie, dat grenst aan het Nationaal Monument Kamp Vught en de Penitentiaire Inrichtingen Vught, op de oude barakken. De straatnamen herinneren aan de bijzondere Molukse geschiedenis.

De komst van zo’n 12.500 Molukkers in 1951 stelt de toenmalige regering voor een groot probleem. Het naoorlogse Nederland kampt met enorme woningnood en dus is er voor de Molukkers niet direct woonruimte voorhanden. In allerijl worden oude kazernes, kloosters en kampen door de Dienst Uitvoering Werken (destijds verantwoordelijk voor opruimingswerkzaamheden, ontginning en civiele werken) en voormalige concentratiekampen aangepast. Zo ook kamp Lunetten dat buiten de bebouwde kom ligt van Vught.

De lange barakken in het kamp zijn in tweeën verdeeld met leefruimtes aan weerszijden van de gang. Het betreft kamers van 2,5m bij 5m. De muren die de ruimtes scheiden, zijn gemaakt van geperst stro. Precies een week voor de aankomst van m.s. Kota Inten, het eerste transportschip met Molukse opvarenden, is kamp Vught gereed voor bewoning. Onder de naam ‘woonoord Lunetten’ biedt het onderdak aan ongeveer 3.000 Molukkers. Lunetten is de plaats waar een derde van de Molukse samenleving heeft gewoond of is geboren. Voormalige bewoners van het woonoord verhuizen later naar speciale woonwijken elders in Nederland zoals Moordrecht, Nistelrode, Leerdam, Breda, Tilburg, Waalwijk en ‘s Hertogenbosch. 

Van woonoord naar woonwijk
Vanaf eind jaren vijftig besluit de Nederlandse regering dat er geen mogelijkheid is om de Molukkers terug te brengen naar hun eigen land; de zelfzorg wordt ingesteld wat betekent dat de mensen in hun eigen onderhoud moeten voorzien. De volgende stap is de opheffing van de geïsoleerd liggende Molukse woonoorden. In de jaren vijftig echter zijn de Molukkers in Vught nog helemaal niet op de hoogte van dit rijksbeleid. Terwijl aan het eind van de jaren zestig de meeste Molukse woonoorden worden gesloten en de bewoners naar wijken verhuizen, blijft Vught onaangetast.

Uiteindelijk krijgen dan ook de bewoners van kamp Lunetten in juli 1984 een brief van het WVC dat zij het woonoord moeten verlaten. Lunetten is dan ook de laatste in de rij van woonoorden die gesloopt zouden moeten worden. Dit besluit wordt niet door iedereen in het kamp goed ontvangen. Sterker nog: men reageert furieus. De bewoners benadrukken dat het kamp voor hen de tijdelijkheid van hun verblijf in Nederland symboliseert. Zo lang de Nederlandse regering de belofte van terugkeer niet wil nakomen, weigert men te verhuizen van de plek waar men al 35 jaar woont. 

Lunetten moet leeg 
Op 14 februari 1985 wordt het rapport van een ingestelde Moluks-Nederlandse commissie overhandigd aan de Molukse bewoners. De samenwerking binnen deze commissie laat echter te wensen over. De Molukse commissieleden hebben het gevoel niet voldoende gehoord te worden door de mensen die de staat vertegenwoordigden. P.W. Bückmann, voorlichter van de Directie Minderheden van WVC, stelt in juli 1984: ‘De toestand van de barakken is abominabel. Volgens de Woningwet zijn ze onbewoonbaar. Het klinkt wat paternalistisch, maar het vertrek is daarom voor hun eigen bestwil. De bedoeling is er in 1986 mee te beginnen met als resultaat dat er met ingang van 1 januari 1987 niemand meer in Lunetten woont.’

Elders in Vught wordt speciaal voor de Molukkers de wijk Vijverhof gebouwd. Bij de oplevering in 1988 staan 142 huizen klaar om de nieuwe bewoners te ontvangen, er is zelfs een gemeenschapsgebouw en een eigen kerk. Om het ‘eigen gezicht’ te benadrukken staan op de straatnaambordjes Molukse vogelsoorten als kastoeri (papegaaisoort), merpati (duif), merak (pauw), lori (papegaaisoort), seriwang (vliegenvanger vogel) en samar (roofvogel). De Petra kerk staat aan het Salahutuplein, die naam verwijst naar het imposante gebergte op het eiland Ambon.

Om Vijverhof aantrekkelijk te maken voor Molukkers is een Molukse architect ingezet en een Molukse ambtenaar ingeschakeld om mee te denken over de inrichting van de wijk. Ondanks deze inspanning kiest slechts een handjevol Molukkers voor een woning in de nieuwe wijk.

Ondertussen houden de inwoners van het woonoord onverminderd vast aan behoud van de woonplek. Een bezoek van toenmalig WVC-minister Eelco Brinkman in 1988 brengt daar geen verandering in. Zijn uitspraak dat Lunetten wordt gesloopt en dat iedereen in Vijverhof moet gaan wonen, wordt zelfs het begin van een juridisch steekspel tussen de staat en de bewoners. De staat kom uiteindelijk met een compromis, omdat Ton Latuhihin gesteund door de advocaat, Hans Koets, aanspraak maakt op huurbescherming. Vanaf dat moment is het onmogelijk voor de staat om Lunetten daadwerkelijk leeg te krijgen. In oktober 1989 bereikt het ministerie van WVC met alle 250 bewoners het principeakkoord dat kamp Vught, waar sinds de jaren vijftig Molukse gezinnen zijn gehuisvest, zal worden gerenoveerd. Op 14 oktober 1989 beslist het Rijk dat het laatst overgebleven Molukse woonoord in aangepaste vorm mag blijven bestaan. 

Nieuwbouw
Twaalf van de negentien barakken zullen worden gesloopt en er komen woningen in de stijl van de oude barakken. Door de gemeente wordt gesproken van renovatie terwijl het in werkelijkheid om nieuwbouw gaat. De gekozen omschrijving heeft subsidie technische redenen: de renovatieregeling van het ministerie van Volkshuisvesting was financieel gunstiger dan de nieuwbouwregeling. De Rijksoverheid investeert 19 miljoen gulden in het project. Na de renovatie kunnen 87 gezinnen opnieuw in Lunetten een woning kunnen huren tegen een aangepast bedrag.

‘Toen de renovatie erdoor was, was het logisch dat de Molukkers zelf de straatnamen zouden kiezen,’ vertelt Ton Latuhihin, voorzitter van kampraad Lunetten. ‘We wilden namen die de eerste generatie kan uitspreken. Unaniem werd gekozen voor de namen van een aantal schepen die de Molukkers naar Nederland hebben gebracht. Dat waren onder andere de Astorias (eigenlijk Asturias), de Goya, Kota Inten, Roma, Fair Sea en Atlantis. Ons stichtingsgebouw heet daarom ook Pelabuhan Lunetten oftewel Haven van Lunetten. Het huidige woonoord beslaat ongeveer de helft van de oppervlakte van het oude. Er wonen nu ongeveer 250 mensen in 107 woonhuizen. In Vijverhof wonen om en nabij 30 Molukse gezinnen.’ Na de herbouw van kamp Lunetten zijn – op één na – alle oude barakken gesloopt.

Oorlogserfgoed
Het verhaal van de Molukkers in woonoord Lunetten is onderdeel van de bewogen geschiedenis van de plek die wij tegenwoordig kennen als Nationaal Monument Kamp Vught. Na de grondige vernieuwing in 2002 is Barak 1b – de enige barak die werd behouden – in 2013 aan het herinneringscentrum toegevoegd. Nu kan jong en oud hier luisteren en kijken naar de verhalen van de vele duizenden personen die in en na de Tweede Wereldoorlog op deze plek moesten verblijven. De andere kant van de barak wordt tot op heden gebruikt als kerk voor de Molukse gemeenschap.

Bovenstaande is slechts een fragment van het artikel dat verschijnt in Onze Indische buurten, het standaardwerk over alle 61 gemeenten met een of meerdere Indische buurten. Volg onze website of Facebookpagina Indische buurten voor de verschijningsdatum.

Historische foto's Lunetten 

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/vught#sigProId3467b4c889

De schepen waarnaar de zes straten in Lunetten zijn vernoemd 

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/vught#sigProId525c507130

Hedendaagse foto's Lunetten

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/vught#sigProIddb5886a85e

Hedendaagse foto's Algemene Begraafplaats met speciale hoek voor de Molukse gemeenschap

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/vught#sigProId349f0e3f2e

Hedendaagse foto's Vijverhof

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/vught#sigProId2c73663f96

Vogels

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/vught#sigProId57d4409603