KNIL-garnizoensstad met drie Indische buurten

Door Esther Berendsen, Rob Comans, Pieke Hooghoff, Peet Theeuwen, Leonie Valckx en Jan de Winter (leden van HistorieRijk Nijmegen)

Drie Indische buurten
Nijmegen is een stad met maar liefst drie Indische buurten en vele Indische sporen. De oudste en geliefde Javabuurt is gerealiseerd in de periode 1909-1938 en kenmerkt zich door fraaie architectuur, veel groen en royale woningen. Niet veel Nijmegenaren zullen de tweede buurt, de Gouverneursbuurt, kennen. Deze buurt, die kort na de Tweede Wereldoorlog snel is opgezet om de woningnood te lenigen, bestond uit veel slechte en kleine woningen bij de Groenewoudseweg. De buurt is uiteindelijk eind jaren zestig afgebroken. Tot slot is daar de derde, gloednieuwe buurt Batavia, een kleine buurt in het nieuwbouwgebied Waalfront vlak bij de stadsbrug De Oversteek, waarvan de straatnamen vernoemd zijn naar Indische Nijmegenaren.

Het Indisch karakter van Nijmegen
Straatnamen in een Indische buurt verwezen meestal niet naar Indische kenmerken van de stad waar zij zich bevinden. In Nijmegen echter kon men spreken van een Indisch karakter. Er zijn nog meer sporen van het Indische verleden te zien. In de garnizoensstad Nijmegen lag de basis van alle militairen van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) die naar Indië vertrokken, het Korps Koloniale Reserve genoemd. Zij waren sinds 1911 gelegerd in de nieuwe Prins Hendrik Kazerne; het gebouw staat er nog. Zij kregen een gedegen opleiding van vijf maanden die ook het Maleis omvatte. Om te wennen aan het tropenvoedsel kregen de militairen bovendien nasimaaltijden voorgeschoteld. Ze werden goed betaald en waren graag geziene gasten in de cafés. Oud-kolonialen vestigden zich en geslaagde ex-Indiëgangers lieten er mooie villawoningen bouwen. In Bandoeng aan de Waal, een boek met een gefantaseerde naam die later ingeburgerd raakte, staat hoe ondernemers, ambtenaren en onderwijzers hun economisch geluk in Indië beproefden in de periode 1910-1930 en naar Nijmegen terugkeerden.

De Indische buurt in het Galgenveld
De oudste Indische buurt van Nijmegen ligt in de oostelijk gelegen stadswijk Galgenveld. Deze naam ontleent de wijk aan het feit dat dit veld werd gebruikt voor de voltrekking van juridische vonnissen, iets dat van oudsher op plekken gebeurde die van ver uit de omtrek goed te zien waren, ter vermaning en als blijk van trots op orde en gezag binnen de stadsmuren. In Nijmegen werd het gebied vlak voor de stadspoort en tussen twee uitvalswegen (St. Annastraat in zuidelijke richting; Groesbeekseweg in zuidoostelijke richting) hiervoor geschikt geacht. De Indische buurt wordt begrensd door de Fransestraat aan de noordzijde, de St. Annastraat aan de westzijde en de Oude Groenewoudseweg aan de zuidzijde. Daar wordt een barrière gevormd door het verdiept gelegen baanvak van de spoorlijn Nijmegen-Venlo. Aan de oostzijde grenst de Indische buurt aan de qua architectuur en stedenbouw sterk afwijkende naoorlogse Professorenbuurt, begrensd door de Groesbeekseweg en Heyendaalseweg.

[...]

De verdwenen Indische buurt, Gouverneursbuurt (1946-1970)
Slechts weinigen weten er dat in Nijmegen binnen een tijdsbestek van vijfentwintig jaar een Indische buurt opgebouwd en weer afgebroken is, de Gouverneursbuurt. Na de verwoestingen in de Tweede Wereldoorlog bestond er in geheel Nederland, en niet in de laatste plaats in de frontstad Nijmegen, een groot woningtekort. Daarom werden op tal van plaatsen noodwoningen gebouwd als onderdeel van een nationaal herhuisvestingsprogramma. In Nijmegen verrezen vijf complexen noodwoningen. Een daarvan, ‘Complex V’, gelegen in een driehoek tussen de Groenewoudseweg, de spoorweg Nijmegen-Venlo en de toenmalige Driehuizerweg, stond bekend als de 'Gouverneursbuurt'. Vanwege de ligging van het complex, even ten zuiden van de Indische buurt, werden de straten er vernoemd naar acht voormalige gouverneurs-generaal van Nederlands-Indië.

[...]

Buurt Batavia, een nieuwe Indische buurt in Nijmegen
Bijzonder in Nijmegen is dat er een nieuwe Indische buurt is aangelegd in een aantrekkelijke nieuwbouwbuurt.

[...]

Buurt Batavia Officieel heet de buurt Batavia. Met de nieuwbouwplannen voor het Waalfront kan de vurige wens voor het toewijzen van straatnamen voor Indische Nijmegenaren doorgang vinden. De Indische gemeenschap wordt zichtbaar in de openbare ruimte. De bouw van de eerste vier straten is in augustus 2015 gestart. De Nono Wardenaarstraat is als eerste straat gereedgekomen in februari 2016. [...]

Het gaat om de onderstaande namen, waarbij de tekst van de naam, jaartallen en onderschriften van de straatnaamborden als volgt is bepaald:

  • Wilhelm Linnemann, 1895-1968, Militair cartograaf
  • Albert Antonius Trouwborst 1928-2007, Antropoloog
  • Jozef Wardenaar, 1935-2002, Organisator Indische activiteiten
  • Ernst Ferdinand Portier, 1916-2008, Voormalig dwangarbeider Birmaspoorlijn
  • Johanna Maria Carolina Kloppenburg-Versteegh, 1862-1948, Kruidengeneeskundige en schrijfster
  • Jan Napoleon Nieraeth, 1916-1993, Organisator Indische activiteiten
  • Jacobus August Hompe, 1917-2000, Indoloog

U ziet dit is een fractie van het zeer onderhoudende artikel over de Indische buurten in Nijmegen. Het complete artikel van 5.500 woorden verschijnt in het boek Onze Indische buurten. Volg onze website en Facebookpagina Indische buurten voor de verschijningsdatum!

Historische foto's verdwenen Gouverneursbuurt

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/nijmegen#sigProIdc05b075744

Historische foto's Indische buurt

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/nijmegen#sigProId051469db31

Hedendaagse foto's Indische buurt

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/nijmegen#sigProId95f0077853

Hedendaagse foto's West-Indische buurt

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/nijmegen#sigProId9a383d2f18

Hedendaagse foto's Waalfront, buurt Batavia (HistorieRijk Nijmegen)

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/nijmegen#sigProId276670b908

Hedendaagse foto's Waalfront, buurt Batavia

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/nijmegen#sigProId70962135ac
 

Hedendaagse foto's Indische sporen: Van Heutszstraat en Tjalie Robinsonstraat

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/nijmegen#sigProIdaf468baca1