Gorinchem

Een verdwenen Indische buurt

Door Aron de Vries

Gorinchem kent een verdwenen Indische buurt. Slechts enkele straatnamen op een industrieterrein zijn behouden gebleven. Veel ouderen denken met nostalgie terug aan de knusse arbeiderswijk die hier ooit stond. Nieuwkomers weten vaak niet dat er ooit een woonwijk stond als ze gaan shoppen bij de Karwei die er tegenwoordig staat. Gorinchem heeft ook een band met de Oost door een straatnaam in een andere wijk, de Hendrik Hamelstraat in de Lingewijk. In de Gorcumse binnenstad is sinds kort zelfs een museum waarin Hamel centraal staat.

Industrie
Gorinchem was de belangrijkste vesting van de Hollandse waterlinie. Hierdoor kon er lang niet gebouwd worden in de nabije omgeving van de stad, het schootveld moest immers vrij blijven. In de tweede helft van de negentiende eeuw werden de regels versoepeld. Dat hing mogelijk samen met de opkomst van industrie buiten de omwalling van oude vestingsteden. Zo kreeg Gorinchem in 1877 aan de Linge het staalconstructiebedrijf De Vries Robbé, het zou lange tijd de belangrijkste werkgever zijn van de Gorcumse bevolking. Veel arbeiders vonden een woning in de nabij gelegen Lingewijk, ten noorden van de stad. Aan de Merwede verscheen in 1906 de scheepswerf Fortuna, het latere Bijker, de kalkzandsteenfabriek 'De Merwede’ in 1921, de melkconservenfabriek Amilko in 1928 en Baan Hofman in 1930, een producent van baggerwerktuigen. Langs de Merwede werden twee stroken grond gereserveerd voor woningbouw.

Eerste West
Na de Eerste Wereldoorlog heerste er een groot woningtekort, met name was er een gebrek aan goedkope huurwoningen. Op 31 oktober 1918 werd Woningbouwvereniging 'Uitbreiding West’ opgericht met E.H. Bakker als voorzitter. Als architect benaderde men Jan Wils, die later landelijk bekend werd. Binnen drie weken ontstond er een ontwerp voor een tuindorp met 150 woningen. Dit ontwerp werd snel versoberd. Er kwamen 149 relatief sobere woningen, maar met brede vensterbanken voor het plaatsen van bloempotten. De woningbouwvereniging was als particuliere onderneming vrij in de naamgeving van de straten. Deze wijk kreeg de naam ‘Uitbreiding West’ of al vrij snel ‘Eerste West’.

Tweede West
Er bleef een grote behoefte aan huizen met een lage huur, waardoor er al snel een tweede woonwijk verrees naast Uitbreiding West. Deze wijk werd aangeduid als ‘Tweede West’, maar ook ‘Indische buurt’ of simpel ‘Indië’ vanwege de straatnamen. Deze woonwijk ontstond door een samenwerkingsverband tussen gemeente en bouwgrondmaatschappij ‘N.V. Wolpheren’. Directeur werd de eerder genoemde E.H. Bakker. De firma Kreukniet & Van Deursen bouwde 83 arbeiderswoningen naar een ontwerp van architect Willem Verschoor. De huur van een groot aantal huizen werd laag gehouden, slechts ƒ 3,50 per week. In de gemeenteraad was de verbazing groot in 1928 toen er bewoners waren die een jaarlijks inkomen hadden van wel 1.500, 1.600 en een enkele zelfs 3.000 gulden. Elke verhuring moest namelijk door de gemeente worden goedgekeurd en hier was duidelijk sprake van ‘scheefwonen’ om een eigentijdse term te gebruiken. De burgemeester gaf aan dat dit wel contractueel was bepaald, maar niet altijd geschiedde. In de Indische buurt werden enkele huizen door particulieren gebouwd, terwijl loodgieter J. van der Genugten samen met stukadoor B. Vos 33 vrijwel identieke woningen lieten bouwen naar een ontwerp van de Arkelse bouwkundige H.P. Sterk. 

De gemeenteraad stelde op 14 december 1923 enkele straatnamen in de Tweede West vast. Die waren vernoemd naar de Grote Soenda-eilanden van het koloniale rijk in de Oost, te weten de Sumatrastraat, Javastraat, Borneostraat en Celebesstraat. Opmerkelijk, want daarmee lag de Oost in een westelijke stadsuitbreiding. Later werd het vrij geïsoleerd liggend gebied uitgebreid met vier dichter bij de stad gelegen straten. Op 14 september 1933 besloot de gemeenteraad dat de straatnamen ontleed zouden zijn aan de Kleine Soenda-eilanden: Balistraat, Lombokstraat, Floresstraat en Timorstraat.

Tweede West op Facebook

Het Team Onze Indische buurten kwam bij de eindredactie van het artikel over deze verdwenen Indische buurt een hele leuke en levendige Facebookpagina tegen, Uitbreiding West. Hans Viveen, oud-bewoner en beheerder van de pagina schrijft over het hoe en waarom van deze facebookpagina: 'Een groep die zich bezig houd met de verdwenen woonwijk in Gorinchem, 'Uitbreiding West' , deze woonwijk welke door industrie gescheiden werd in twee verschillende woonwijken: het Eerste en Tweede West, heeft een bonte en vooral leuke tijd achter de rug voor mensen die er ooit gewoond hebben. Maar ook gewerkt hebben als arbeider of leverancier van producten, van oliehandelaar met hondenkar tot snackverkoper met rijdende cafetaria. Grote industrie zoals de Amilko, Bijkers, van Gelder en de Kalkzandsteen heeft voor menig inkomen gezorgd voor de verschillende bewoners van dit stukje unieke Gorinchem. Vooral het samenbrengen van oude bekenden is een van de doelstellingen, terwijl de hoofdaktiviteit, het delen van die mooie oude foto's over dit tijdperk gedragen wordt door de mensen die deze Uitbreiding een warm hart toedragen.' Via deze link kunt u oude herinneringen ophalen https://www.facebook.com/groups/596026130411329

Hoe verder?

Kwamen er nog meer Indische straten bij? Wat was de sfeer in de Indische buurt? Wat is er nu uiteindelijk geworden van de Indische buurt. Verdwenen? U leest het complete verhaal in het boek Onze Indische buurten. Volg de berichtgeving op deze website over de verschijningsdatum en hoe u in het bezit kunt komen van dit standaardwerk, of via onze Facebookpagina Indische buurten. 

Historische foto's

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/gorinchem#sigProIdc4a360c5d5

Hedendaagse foto's

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/gorinchem#sigProId660252c847