Hilversum

Oost- en West-Indische villawijken in een Goois dorp

Door Annette Koenders

Indische sporen
Hilversum heeft twee buurten met straatnamen die verwijzen naar gebieden en plekken in Nederlands-Indië. Deze buurten werden aangelegd in het begin van de twintigste eeuw en worden de Oost- en West-Indië wijk genoemd. Het idee van naar Indië verwijzende namen beperkt zich niet alleen tot straten. Er zijn meer Indische sporen te vinden die terug gaan tot in de achttiende eeuw en doorlopen na de soevereiniteitsoverdracht in 1949. Herinneringen worden opgeroepen door namen van landgoederen en buitenplaatsen, villa’s en door de ambities van bewoners en architecten. De Wereldomroep legde vanuit Hilversum, het Nederlandse centrum van radio en televisie, live contact met Nederlands-Indië. 

Amsterdamse handelaren in het Gooi
Aan het begin van de zeventiende eeuw was Hilversum één van de traditionele dorpen in het Gooi. Het natuurlijke en aangename gebied lag vlakbij Amsterdam en was goed bereikbaar via land en de trekvaarten bij ’s-Graveland en Naarden. De aanwezigheid van bos, heide, bouwlanden en de Zuiderzee lokte Amsterdammers naar het Gooi. Er was voldoende ruimte en de lucht was schoon en gezond. De gronden waren goedkoop en bevatten materialen die in de grote stad gewild waren, zoals zand voor de bouw van de stadsgrachten. Gefortuneerde Amsterdammers kwamen naar het Gooi om een landgoed te stichten te midden van landerijen en boerenerven van de gastvrije bevolking. Een landgoed is een groot terrein met een boerderij of jachthuis dat redelijk zelfvoorzienend is. Er werd groente verbouwd en er werden fruit, exotische bomen en planten geteeld, deels om te verhandelen. Zanderijbedrijven brachten veel op. In het begin kwam de eigenaar af en toe logeren en jagen, kennissen bezoeken en genieten van de omgeving. Lieden uit dezelfde sociale klasse ontmoetten elkaar en er werd menig huwelijk gesloten tussen de families. In de achttiende eeuw bouwden de eigenaren buitenplaatsen op hun landgoed, een villa voor zomerverblijf met een fraai aangelegde tuin. In de loop van de negentiende eeuw worden er meer buitenplaatsen gebouwd en worden zij ook permanent bewoond.

Deze gefortuneerden vernoemden hun bezit naar plaats van herkomst van hun rijkdom, Nederlands-Indië, waarmee zij handel dreven. De relatie tussen Nederland en Indië was aan het begin van de achttiende eeuw al twee eeuwen op handel gebaseerd. De namen herinnerden aan de banden met de plaatsen die zo indrukwekkend en anders waren. De families investeerden in hun landgoed of buitenplaats waarmee zij geld verdienden en zich konden onderscheiden van hun collega’s, met wie ze echter ook een sociale kring vormden. De impact van hun komst moet groot zijn geweest op de bevolking. De traditionele samenleving werd geconfronteerd met nieuwelingen die hun ervaringen hadden opgedaan in verre landen en rijkdom hadden vergaard met het verhandelen van nieuwe producten. Nieuwe, exotische flora en fauna werd geïntroduceerd. De vertrouwde landerijen kwamen in bezit van vreemden en kregen een ander gebruik. De omgeving veranderde met nieuwe architectuur en tuinaanleg. Aan de andere kant bracht dit ook werkgelegenheid. De eigenaren hadden de ervaring van de inwoners nodig.

Een stukje Hilversum wordt zelfstandig
Een voorbeeld is de naam Bantam van een buitenplaats in ’s-Graveland, gesticht in de negentiende eeuw.

[...]

Oost- en West Indische buurten in Hilversum
Na deze Indische vernoemingen van landgoederen, buitenplaatsen en villa’s, kreeg Hilversum er aan het begin van de twintigste eeuw nieuwe vernoemingen bij in straatnamen. Naar Oost- en West-Indië verwijzen in Hilversum verschillende straten. Zo noemde de gemeenteraad van Hilversum in 1958 een straat in Hilversum Oost naar de Verenigde Oost-Indische Compagnie, de Compagnieweg. Dit was niet de eerste verwijzing, aangezien al begin twintigste eeuw een Oost- en West-Indische buurt werd aangelegd.

[...]

Een villawijkje
De Oost-Indische buurt kreeg een plaats tussen de Lage- en de Hoge Naarderweg en vormt als villawijk nu een onderdeel van het rijksbeschermde noordwestelijke villagebied. Deze villabuurt bevat de Sumatralaan (1908), Delilaan (1908), Javalaan (1908), Borneolaan (1909), Serdanglaan (1909). De buurt ligt vlakbij het station en het centrum, en vormt een overgang naar het deel van het villagebied dat meer open van karakter is en grotere kavels heeft.

Op initiatief van derden werden de wegen aangelegd in een te ontwikkelen gebied.

Dit zijn slechtes enkele fragmenten uit het complete artikel van Annette Koenders in het boek Onze Indische buurten. Het verschijnen van dit boek kunt u volgen via deze website of onze Facebookpagina Indische buurten! 

Historische foto's, waaronder vele prentbriefkaarten van Eddy Sülzle (https://hilversum-in-kaarten.clubs.nl/)

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/hilversum#sigProId7932d4ab43

Oost-Indische buurt

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/hilversum#sigProId2c64e1347d

West-Indische buurt

View the embedded image gallery online at:
https://indischebuurten.nl/buurten/hilversum#sigProId7dedb9967f